غدیر خم نام ناحیه‌ای میان مکه و مدینه است که پیامبر اسلام، در ۱۸ ذی‌الحجه سال ۱۰ هجری قمری علی بن ابی طالب را «ولی» مؤمنان اعلام کرد.
به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، از مجموع معانی مختلفی که در فرهنگ‌های عربی برای غدیر ذکر کرده اند می‌توان تعریف زیر را به دست آورد: غدیر، آبگیر و محل پست طبیعی زمین است که آب باران یا سیل در آن جمع می‌شود و معمولا آب آن تا فصل گرما نمی‌ماند.
جمع کلمه غدیر به ۴ صورت می‌آید: غُدر، غُدًر، أغدرُه، غُدَران. درباره علت نامگذاری «آبگیر» به «غدیر» که صفت مشبهه است، به دو جهت ذکر کرده اند:
۱_ به معنای اسم مفعول از «مُغادَرَه؛ رفتن و باقی گذاشتن» و منظور آن است که سیل، آبگیر را پر می‌کند و آن را با آبش رها می‌کند و می‌رود.
۲_ به معنای اسم فاعل از «غَدْر؛ حیله و مکر» حیله گر. منظور آن است که آبگیر با آب فراوانی که دارد، هنگام شدت احتیاج، آبش تمام می‌شود.
معنای اصطلاحی غدیر:
در مسیر سیل‌هایی که در غرب عربستان از سمت شرقی تا دریای سرخ ادامه می‌یابد، آبگیر‌های متعددی وجود دارد که با عبور سیل در هنگام بارندگی، آب در آنها باقی می‌ماند و برکه‌هایی را تشکیل می‌دهد که مردم منطقه تا مدت‌ها از آب آن استفاده می‌کنند.
این برکه‌ها که در عربی «غدیر» نامیده می‌شود،در آن سرزمین خشک، ارزش فوق العاده‌ای دارد و بعد از باران، آب ذخیره آن مورد استفاده مسافران قرار می‌گیرد.
معنای خُم:
به معنای پاکیزگی است. قلب مخموم یعنی دلی پیراسته از حسد، شاید آبی که در آن جمع می‌شود پاکیزه و شایسته نوشیدن بود.
همچنین گردهمایی حجاج در بازگشت از سفر معنوی حج، در آن مکان، بدین مناسبت بوده که در منطقه لبریز از نعمت حیات (آب) و پالوده از هرگونه آلودگی، برترین نعمت الهی یعنی ولایت به مردم عرضه شود و آنان نیز با پیراسته جانی آن را بپذیرند و هرگز حسدورز نباشند.
یاقوت در معجم البلدان از زمخشری نقل کرده است:
«خم» نام مرد رنگرزی بوده که آبگیر بین مکه و مدینه به او نسبت داده شده است و سپس از صاحب مشارق نقل می‌کند که گفته است: «خُم» اسم مجموعه درختانی در آنجاست و در آن آبگیری است که به خُم نسبت داده می‌شود
موقعیت جغرافیایی غدیرخم
اهل لغت و جغرافی نویسان و تاریخ نگاران، محل غدیرخُم را بین مکه و مدینه دانسته اند.
در راه مکه تا مدینه، در ۲۰۰ کیلومتری مکه و ۳۰۰ کیلومتری مدینه، برکه‌ی آبی به نام «خُم» وجود داشت که با عنوان «غدیرخُم» شناخته می‌شد.
بین دو رشته کوه در شمال و جنوب، این آبگیر از شرق به غرب کشیده شده و تا دریای سرخ امتداد داشت و در مسیر سیل به صورت زمینی هموار در آمده بود.
درختان بیابانی «سَمُر» که به فارسی «کُنار» گفته می‌شود، به صورت متفرق در این مسیل به چشم می‌خورد. در یک سوی این زمین هموار، برکه بزرگ غدیرخُم قرار گرفته بود.
موقعیت خاص این غدیر در آن بود که آبش در طول سال خشک نمی شد و از این جهت، متمایز از سایر برکه ها بود. از همین رو درختانی چند در کنار آن روییده بود و محل معروفی برای استراحت مسافران خسته بود.
در مناطق مختلف غدیر‌های زیادی در مسیر سیل‌ها وجود دارد که با نامگذاری از یکدیگر شناخته می‌شوند. این غدیر هم برای شناخته شدن از غدیر‌های دیگر به نام «خم» نامگذاری شده است.
به هر حال آنچه که مشخص است این است که اختلافی درباره این که غدیرخُم بین مکه و مدینه است وجود ندارد، و اگر هم بحثی باشد بر سر تعیین مکان دقیق آن بین این دو شهر است.
اکثریت قائلند که غدیرخُم در جحفه است، و قطعا منظورشان این است که غدیرخُم در وادی جحفه قرار دارد، نه روستای جحفه که میقات است.
دلیل این مطلب، مسافتی است که بین جحفه و غدیرخُم تعیین می‌کنند و معنایش مغایرت جحفه با غدیرخُم است که فاصله‌ی بین آن دو در نظر گرفته می‌شود.
(وادی جحفه از غدیرخُم آغاز می‌شود و به دریای سرخ منتهی می‌گردد و به این ترتیب، غدیرخُم جزئی از وادی جحفه می‌شود).
چرا غدیر انتخاب شد؟
۱_ این مکان در راه بازگشت از مکه یک منزل قبل از تقاطع چند جاده در جحفه و محل متفرق شدن جمعیت قرار داشت.
(راهی به سوی مدینه به شرق مایل می‌شود. راهی به سمت شمال از کنار دریا تا شام می‌رود، راه دیگری از غرب به دریا می‌رسد تا با کشتی به مصر و سایر مناطق آفریقا برود)
با توجه به اینکه در مسیر حضرت تا مکه قبایل بین راه کم کم ملحق می‌شدند تا آن جمعیت عظیم پدید آمد؛ لذا باید قبل از متفرق شدن مردم برنامه انجام می‌شد و غدیرخم مکان بسیار مناسبی برای این منظور بود.
۲_ کنار این آبگیر ۵ درخت سرسبز و کهنسال از نوع «سَمُر» شبیه درخت چنار وجود داشت که درخت خاص این صحراست.
این ۵ درخت با شاخ و برگ انبوه و قامت بلند، سایبانی خوب برای مسافران خسته ایجاد کرده بود؛ لذا در آن شرایط، این بیابان وسیع به عنوان بهترین مکان برای مراسم ۱۱ روزه‌ی غدیر انتخاب شد.
جایگاه سخنرانی نیز همان درختان در نظر گرفته شد که هم مشرف بر بیابان و محل تجمع مخاطبین بود و هم سایبان مناسبی برای ایراد خطبه به نظر می‌آمد.
۳_ اگر چه مسلمانان آن روز اکثرا از سوی مدینه آمده بودند، ولی انتخاب غدیر قبل از این تقاطع حساس در آینده‌های تاریخ که کاروانها همین مسیر را طی می‌کردند،برای همیشه یادآور مراسمی بود که در هجدهم ذی الحجه در آنجا انجام گرفت.
یعنی قبل از آنکه کاروانها متفرق شوند غدیر را که یادآور آن روز مقدس بود زیارت می‌کردند.
نامهای دیگر غدیرخُم
با توجه به این که یک منطقه جغرافیایی را به مناسبتهای مختلف با نامهای متفاوت یاد می‌کنند،لذا غدیرخم هم در تاریخ با نامهای مناطقی که از نظر جغرافیایی، از محدوده آن حساب می‌شود نام برده شده است.
در اینجا به برخی از نامهای دیگر غدیرخم اشاره می‌شود:
